Theo dấu các thiền sư thời Lý làm du lịch

"Có bao nhiêu thánh tổ thời Lý?" là câu hỏi được nêu ra trong hội thảo Các vị thánh tổ triều Lý trong lịch sử Phật giáo Việt Nam diễn ra ngày 27.12 tại Ninh Bình, do Trường ĐH KHXH-NV Hà Nội, Sở VH-TT Ninh Bình và Công ty dịch vụ du lịch Tam Chúc đồng tổ chức. Theo đó, có luồng ý kiến cho rằng Tam Thánh tổ thời Lý gồm Thiền sư Minh Không, Thiền sư Từ Đạo Hạnh và Thiền sư Giác Hải, cũng có ý kiến cho rằng theo tín ngưỡng ở Ninh Bình, có Tứ vị Thánh tổ triều Lý là các thiền sư Nguyễn Minh Không, Dương Không Lộ, Từ Đạo Hạnh và Giác Hải.

Th.S Vũ Thanh Lịch, Phó giám đốc Sở VH-TT Ninh Bình, cho biết: "Trong tín ngưỡng ở vùng Hoa Lư - Ninh Bình có Tứ vị Thánh tổ triều Lý. Đây là các vị thiền sư danh tiếng, những bậc thầy tinh thần, có công lớn trong việc hộ quốc an dân, chữa bệnh, truyền bá Phật pháp và góp phần xây dựng nền móng văn hóa". Bên cạnh đó, bà Lịch cũng cho biết sau khi viên tịch, các thiền sư được tôn như thánh thần, thờ trong các chùa, đền, phủ. Ảnh hưởng của họ vượt khỏi phạm vi tôn giáo, trở thành một phần của tín ngưỡng dân gian VN.

Những câu chuyện về các vị thánh tổ triều Lý mang đến nhiều hiểu biết văn hóa thú vị. Chẳng hạn, TS Vũ Hồng Thuật (Bảo tàng Dân tộc học) cho biết 3 vị thiền sư thời Lý đều có phép thuật riêng để hộ quốc an dân. Thiền sư Từ Đạo Hạnh đầu thai làm vua (Lý Thần Tông), niệm chú, bắt ấn quyết cho sông Tô Lịch chảy ngược và là tổ nghề múa rối. Thiền sư Nguyễn Minh Không chữa bệnh hóa hổ cho vua và là tổ nghề đúc đồng. Thiền sư Dương Không Lộ là tổ nghề rèn, đúc đồng và phù hộ cho việc học hành, thi cử.

TS Nguyễn Hữu Mùi, nguyên Phó viện trưởng Viện Hán Nôm, lại tìm hiểu thiền sư Nguyễn Minh Không từ góc độ thành hoàng. Theo TS Mùi, ở nước ta rất ít vị thiền sư được tôn làm thành hoàng, bởi thiền sư là môn đồ Phật giáo, thờ ở chùa, trong khi thành hoàng lại là của Nho giáo. Tuy nhiên, theo TS Mùi, thiền sư Nguyễn Minh Không đã hoàn thành một "nhiệm vụ chính trị" quan trọng cho vương triều Lý là chữa bệnh cho vua. Vì vậy ông là số ít trong số thiền sư ở nước ta được tôn làm thành hoàng.

"Con đường" thiền sư

Th.S Vũ Thanh Lịch liệt kê rất nhiều di tích, phong tục liên quan đến các vị thánh tổ triều Lý, một triều đại Phật giáo rực rỡ, tại Ninh Bình. Đó là di tích kiến trúc nghệ thuật đền Đức thánh Nguyễn tại xã Đại Hoàng, di tích cấp quốc gia động và chùa Địch Lộng tại xã Gia Trấn, di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia quần thể đền Thượng và chùa Phúc Long tại P.Nam Hoa Lư… Tại chùa Keo Hành Thiện (xã Xuân Hồng) có tái hiện ngày sinh của Đức Thánh tổ Dương Không Lộ với múa rối chầu Thánh, có hội bơi trải với điểm đặc sắc là trải đứng - đứng trên thuyền mà chèo. Đây là một di sản thuộc danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội chùa Đại Bi với nghi lễ tế Thánh tổ Từ Đạo Hạnh và nghệ thuật múa rối cạn chầu Thánh cũng là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia…

PGS-TS Đặng Hồng Sơn (Trường ĐH KHXH-NV Hà Nội) thì nhắc đến các "chùa vua" được xây dựng trong triều Lý. Đó là các chùa tháp được xây dựng ở Thăng Long, Bắc Ninh, Hải Phòng, Ninh Bình và Thanh Hóa theo "quy chế xây dựng hoàng gia": vua hoặc hoàng gia ban lệnh xây dựng; có gạch in niên hiệu các vua triều Lý do hoàng gia sản xuất; trang trí tinh xảo với các đề tài rồng, phượng, hoa sen... như hoàng cung. Từ những điều này, có lẽ nên nghĩ tới một tour du lịch liên tỉnh kết nối qua các "chùa vua" và các điểm thờ Thánh tổ triều Lý.

Bên cạnh đó, GS-TS Nguyễn Văn Kim (Hội đồng Di sản quốc gia) nhắc tới ý tưởng Ninh Bình nên làm du lịch sinh thái, văn hóa, tâm linh, nghỉ dưỡng cao cấp; coi trọng chất lượng, chiều sâu và những giá trị phát triển bền vững của di sản cũng như của ngành du lịch di sản. Theo đó, những di sản Phật giáo từ thời Lý cùng với các di sản khác của Hoa Lư, Ninh Bình là nguồn lực quan trọng. GS Kim cũng lưu ý việc đẩy mạnh tư duy liên kết nội vùng và liên Á - có nghĩa là thiết lập, củng cố mối quan hệ với các khu di sản văn hóa, khu bảo tồn thiên nhiên đã được UNESCO ghi danh ở trong nước và Đông Nam Á, châu Á để phát triển.

Hiện tại, từ những dấu tích liên quan đến các thánh tổ từ Phú Thọ đến Nghệ An, Ninh Bình, Hà Nội, một con đường hành hương theo dấu tích các thánh tổ đang dần hình thành. Ban tổ chức hội thảo cho biết sẽ phát triển website Bước chân di sản nhằm giới thiệu hình ảnh, vị trí, tư liệu và giá trị hiện tồn của các di sản. "Chúng tôi từng bước tạo phục con đường hành hương theo dấu chân Thánh tổ triều Lý. Chúng tôi có chuẩn bị các bước từ hành trang, địa điểm cho tới nghi lễ, liên kết các điểm hành hương, xây dựng website Bước chân di sản, hành hương, hành hương theo dấu chân Tam tổ triều Lý", ông Nguyễn Xuân Trung, Giám đốc Công ty TNHH và dịch vụ Chân Tâm, cho biết.