Du khách và người dân dừng chân nơi ngã ba đường Hoàng Sa - Phan Bá Phiến chạy dọc bờ biển Đà Nẵng (thuộc P.Sơn Trà) để tham quan Nhà trưng bày (NTB) Hoàng Sa, sẽ thấy con tàu ĐNa 90152 sừng sững hướng mũi về Biển Đông. Được trưng bày từ năm 2019, hiện vật này trở thành điểm nhấn quan trọng của NTB. Kích thước lớn của hiện vật dễ thu hút sự chú ý của khách tham quan, nhưng điều "níu chân" họ chính là câu chuyện lịch sử gắn liền với nó. Trước khi bị tàu Trung Quốc đâm chìm vào tháng 5.2014 trong sự kiện giàn khoan Hải Dương 981 hạ đặt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế VN, tàu ĐNa 90152 từng đánh bắt khắp Hoàng Sa để gìn giữ ngư trường truyền thống.
Theo tài liệu của NTB Hoàng Sa, ĐNa 90152 TS là tàu vỏ gỗ thuộc sở hữu của bà Huỳnh Thị Như Hoa (trú Q.Thanh Khê, TP.Đà Nẵng cũ). Tàu có công suất máy 450 CV, sức chở tối đa gần 18 tấn. Cấu tạo chung của loại tàu đánh cá này gồm đà chính (ky tàu), sống mũi (xỏ), khung sườn, vỏ tàu, sàn tàu (xa quạ), cabin, hầm bảo quản, hệ thống lái, sống đuôi… Trong những ngày tháng 5.2014, khi Biển Đông dậy sóng bởi giàn khoan Hải Dương 981, tàu ĐNa 90152 đã cùng nhiều tàu cá khác thường xuyên hiện diện trên biển, bất chấp sự truy đuổi trái phép của nhiều tàu vỏ thép phía Trung Quốc. Đến ngày 26.5.2014, khi đang khai thác hải sản trên vùng biển Hoàng Sa, ĐNa 90152 đã bị tàu vỏ sắt của Trung Quốc đâm chìm. Ngày 30.5.2014, tàu cá ĐNa 90152 được tàu vận tải VT 57 lai dắt về cảng Đà Nẵng.
Tàu cá ĐNa 90152 đang được trưng bày ngoài trời ẢNH: HOÀNG SƠN
Sau vụ việc, bà Huỳnh Thị Như Hoa đã quyết định giữ nguyên hiện trạng và hiến tặng tàu cho TP.Đà Nẵng phục vụ trưng bày. Vì nhiều nguyên nhân khách quan, gần 5 năm sau đó, vào ngày 9.4.2019, tàu ĐNa 90152 mới được đưa ra trưng bày. Vào ngày 27.10.2021, chính quyền huyện đảo Hoàng Sa (nay là đặc khu Hoàng Sa) đã giao NTB Hoàng Sa nhiệm vụ bảo vệ, quản lý và sử dụng hiện vật vỏ tàu cá ĐNa 90152 với mục tiêu phục vụ công tác trưng bày và giáo dục tinh thần yêu nước, bảo vệ chủ quyền biển đảo cho các thế hệ người dân.
Từ một phương tiện mưu sinh của ngư dân Đà Nẵng, ĐNa 90152 đã trở thành nhân chứng lịch sử, là hiện vật đặc biệt thể hiện ý chí quật cường của ngư dân VN trong bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Vết thủng trên thân tàu ĐNa 90152 sau cú đâm của tàu Trung Quốc ẢNH: HOÀNG SƠN
CẤP THIẾT XÂY DỰNG MÁI CHE
Khác với những tài liệu, hình ảnh… được lưu giữ bên trong NTB, do có kích thước lớn, tàu cá ĐNa 90152 phải nằm ngoài trời, phơi mưa nắng hơn 1 thập niên qua. Với kết cấu bằng gỗ, hiện vật chịu nhiều tác động của thời tiết, khí hậu miền biển, nhiều chi tiết xuống cấp nhanh chóng. TS sử học Lê Tiến Công, Chánh văn phòng UBND đặc khu Hoàng Sa kiêm Giám đốc NTB Hoàng Sa, cho biết từ năm 2014 - 2019, tàu neo tại âu thuyền Thọ Quang (Đà Nẵng). Sau đó, tàu được đưa về trưng bày ngoài trời bên cạnh NTB. Do không có mái che nên hiện vật phải hứng chịu sự khắc nghiệt của nắng, gió, hơi muối và bão biển. Điều này đặt ra nhiều thách thức cho công tác bảo tồn nguyên vẹn hiện vật.
Ông Công thông tin, được UBND TP.Đà Nẵng giao nhiệm vụ quản lý và bảo vệ, NTB Hoàng Sa đã chủ động vệ sinh, xử lý mối mọt định kỳ, sơn chống gỉ cho các chi tiết kim loại. Năm 2022, đơn vị thực hiện trùng tu lớn, gồm tháo dỡ và thay mới các khung nắp hầm, sườn, đà, ván boong và ván be bị mục; lắp đặt chi tiết mới đúng kích thước, đồng thời vệ sinh, phòng chống mối mọt và côn trùng… Các năm 2023 - 2024, công tác vệ sinh, phun thuốc chống mối tiếp tục được duy trì. Cùng với đó, NTB cho gia cố nắp hầm, mũi, đuôi tàu và trụ cẩu nhằm đảm bảo độ ổn định của cấu trúc… "Tuy nhiên, trước khi bị đâm chìm vào năm 2014, ĐNa 90152 được chủ tàu mua lại trước đó nên đã có tuổi đời hàng chục năm. Tàu gỗ vốn sinh ra để đi biển, tiếp xúc với nước và muối nhưng khi đặt trên cạn, phơi nắng mưa, kết cấu nhanh chóng mục ruỗng, sơn bong tróc, mối mọt tấn công…", ông Công nói.
Nhiều cấu kiện bằng gỗ trên tàu cá đã rệu rã, mục ruỗng ẢNH: HOÀNG SƠN
Theo Giám đốc NTB Hoàng Sa, NTB đã xây dựng hồ sơ khoa học, số hóa 3D toàn bộ con tàu để lưu trữ, đề phòng trường hợp xấu nhất xảy ra. NTB cũng mời tư vấn đánh giá và đề xuất 2 phương án, gồm xây dựng mái che cố định hoặc mái che di động. Qua đó, phương án mái che di động được ưu tiên hơn do tàu đặt ở mặt tiền của NTB, cần đảm bảo thẩm mỹ. Kinh phí dự kiến cho hạng mục này từ 2 - 3 tỉ đồng.
Ông Công cũng cho rằng với thực trạng con tàu hiện nay, cần thiết phải tiến hành một đợt trùng tu nhằm thay thế những chi tiết gỗ mục nát, gia cố khung sườn mà vẫn đảm bảo tính nguyên gốc, nhất là các bộ phận quan trọng như boong chính. "Điểm khó nhất là kết cấu của tàu. Với hàng ngàn đinh tán thép đã gỉ sét, ăn sâu vào gỗ, việc thay thế gần như không thể. Bởi chỉ cần rút một chiếc đinh ra cũng có nguy cơ phá hỏng cả cấu trúc tàu. Do đó, giải pháp khả thi nhất là gia cố để duy trì tình trạng ổn định. Hiện NTB đã hoàn thiện hồ sơ và sẽ tham mưu UBND TP tổ chức họp liên ngành để xin chủ trương chính thức", TS Lê Tiến Công nói thêm.
Vướng mắc từ thủ tục đến kinh phí
TS Lê Tiến Công cho biết, một trong những khó khăn trong bảo tồn hiện vật tàu cá ĐNa 90152 là thủ tục pháp lý. Theo ông, với những hạng mục nhỏ NTB có thể xử lý, nhưng hạng mục lớn phải có hồ sơ tư vấn chuyên môn. Tại TP.Đà Nẵng, hầu như không có đơn vị tư vấn bảo tồn gỗ đúng nghĩa mà chỉ có các xưởng mộc. Muốn có hồ sơ chuẩn phải thuê từ Hà Nội, riêng chi phí đã hơn 100 triệu đồng. "Chi phí bảo tồn cũng không nhỏ, chỉ riêng việc thay một trụ cẩu gỗ dài 7 m đã tốn 70 triệu đồng. Nhiều doanh nghiệp không mặn mà vì gói thầu nhỏ, thủ tục rườm rà, vật liệu lại khó tìm. Nguyên tắc tài chính có những ràng buộc về quy trình, công tác đấu thầu phức tạp… khiến việc bảo tồn gặp không ít khó khăn", ông Công nói.
Trưng bày ngoài trời trong nhiều năm, tàu cá ĐNa 90152 hiện đang xuống cấp nhanh chóng ẢNH: HOÀNG SƠN
Chi tiết bằng gỗ bên thân tàu nứt toác ẢNH: HOÀNG SƠN
Hàng ngàn đinh tán gỉ sét ăn sâu vào gỗ nên không thể thay thế ẢNH: HOÀNG SƠN
Hiện vật đặc biệt tàu cá ĐNa 90152 cần cấp thiết được bảo vệ bằng mái che ẢNH: HOÀNG SƠN
.jpg)
