Độc đáo 'mắt cửa' Hội An

20:04 - 06/05/2025

Đi dọc các tuyến đường trong phố cổ Hội An (TP.Hội An, Quảng Nam), nhiều du khách tò mò khi thấy mặt tiền ngôi nhà cổ nào cũng có 2 khối gỗ hình tròn, bát giác hoặc lục giác… được chạm trổ công phu, đôi khi trang trí màu sắc và vải đỏ. Người dân gọi đây là "mắt cửa", hay "môn thần".

Hội An hiện có hơn 200 đôi mắt cửa, với 20 loại khác nhau. Có dạng hình tròn, lục giác, bát giác hoặc khắc thành 6, 8 cánh hoa cúc, một số ít có dạng hình vuông, hình nửa khối cầu dẹt… Đa số mắt cửa thể hiện bên trong cánh hoa hình âm dương hoặc bát quái; hình bát quái bao lấy vòng tròn âm dương. Ngoài ra, có mắt cửa bên ngoài khắc 5 con dơi với ý nghĩa "ngũ phúc lâm môn". Riêng mắt cửa chùa Cầu chạm vòng tròn âm dương được bao bởi 4 bông hoa sen 4 phía.

Ông Phan Thùy Trâm (75 tuổi, chủ đời thứ 6 của nhà cổ Đức An), cho hay ngày xưa cư dân Hội An thường sống trên thuyền, đầu thuyền họ hay làm hai con mắt để trừ tà, định hướng đường đi. Sau này, khi chuyển lên bờ sinh sống, người dân đã làm đôi mắt trước mặt tiền ngôi nhà để tưởng nhớ tổ tiên và cầu bình an gia đạo. "Vạn vật hữu linh, mắt cửa là linh hồn của môn quan, nơi canh giữ những luồng sinh khí từ ngoài vào nhà và ngược lại. Mắt cửa là biểu tượng văn hóa tâm linh của người dân Hội An", ông Trâm nói.

Độc đáo — *Hai mắt cửa tại mặt tiền nhà cổ Đức An ẢNH: MẠNH CƯỜNG*

Chị Sara (37 tuổi, du khách đến từ Tây Ban Nha) cho biết rất ấn tượng với những nét văn hóa, nhất là về mặt kiến trúc của Hội An. "Đây là một nét văn hóa rất thú vị mà Hội An có thể tự hào giới thiệu ra thế giới", chị bày tỏ.

Chưa thể khẳng định nguồn gốc

Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Trần Ánh, Bí thư Thành ủy Hội An, cho hay mắt cửa thực ra ban đầu chỉ là hai chốt gỗ mang công năng kiến trúc là chính, sau này chủ nhà khoác lên chúng những ý nghĩa tâm linh hay thậm chí mang màu sắc tín ngưỡng. Mắt cửa vừa có chức năng đối ngoại, vừa có chức năng đối nội cho ngôi nhà. Về đối ngoại thì nó như một bộ phận canh gác để bảo vệ sự bình an của ngôi nhà, ngăn ngừa những yếu tố xấu từ bên ngoài vào. Về chức năng đối nội, vì là "mắt" nên có thể nhìn thấy được những suy nghĩ, hành vi, cách ứng xử của các thành viên trong gia đình. "Những quan niệm tín ngưỡng đó cũng góp phần rất quan trọng trong việc điều tiết đạo đức xã hội", ông Ánh nói.

Theo ông Ánh, hai nền kiến trúc ảnh hưởng trực tiếp đến phong cách kiến trúc của Hội An là Trung Hoa và Nhật Bản, nhưng hình tượng đôi mắt cửa lại không có trên những ngôi nhà của họ. Tuy nhiên, ở các tháp Champa xưa thì lại có đôi mắt, dù nó khác với mắt cửa ở nhà cổ Hội An nhưng cũng thể hiện đôi mắt trang trí… Hiện xuất xứ của "mắt cửa" vẫn chưa có kết luận chắc chắn và rõ ràng.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Trần Văn An cho hay: "Người dân quan điểm mắt cửa là để trấn giữ ngôi nhà, phòng tránh điều ác, mang lại điều lành. Mắt cửa cũng giống như những vị thần giữ cửa. Chính nét kiến trúc độc đáo này đã tạo cho những ngôi nhà ở phố cổ Hội An một dáng vẻ đặc biệt, cổ kính và linh thiêng".

Nguồn: thanhnien.vn