Cho doanh nghiệp xây nhà lưu trú công nhân

Theo luật Nhà ở và pháp luật về xây dựng hiện hành thì doanh nghiệp (DN), hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã sản xuất trong khu công nghiệp (KCN) chỉ được thuê nhà lưu trú rồi cho công nhân thuê lại. Vì thế, nhiều DN có đất, có chủ trương, có nhu cầu nhưng vẫn không thể thực hiện xây nhà cho công nhân.

Lãnh đạo Công ty Thiên Phát kể năm 2022 công ty hợp tác với Hợp tác xã Nông nghiệp Tân Ba xin chính quyền tỉnh Bình Dương xây dựng nhà ở xã hội, nhà lưu trú cho công nhân trên khu đất rộng hơn 5,2 ha. Theo kế hoạch, dự án sẽ xây dựng hơn 5.000 căn nhà đáp ứng cho hàng chục ngàn công nhân đang làm việc tại KCN VISIP 3. Dù rất quyết tâm và được sự ủng hộ từ lãnh đạo tỉnh Bình Dương nhưng đến nay dự án vẫn không triển khai được, một trong những lý do quan trọng là pháp luật chưa có quy định. Vì thế nếu muốn làm, tỉnh phải thu hồi đất để đấu thầu, rất rắc rối. "KCN VISIP 3 xa trung tâm TP.Thủ Dầu Một, công nhân phải sống trong các nhà trọ ọp ẹp nên lãnh đạo tỉnh rất tâm huyết xây dựng nhà lưu trú cho họ có chỗ ở. Chúng tôi cũng đã làm việc rất vất vả, đã trình phương án, kế hoạch cụ thể... nhưng không thể về đích vì vướng nhiều thứ, trong đó có vướng luật", vị này cho hay.

ẢNH: Đình Sơn

Tương tự, cách đây hơn 10 năm tại Khu công nghệ cao, chính quyền TP.HCM đã giao cho 2 DN là Nidec (Nhật Bản) và Intel (Mỹ) 2 lô đất để xây dựng nhà ở cho công nhân của họ. Hai tập đoàn này đã đề xuất với một DN xây dựng trong nước đầu tư xây dựng khu nhà rồi họ thuê lại để bố trí cho công nhân ở. Tuy nhiên, vì vướng thủ tục giao đất, cấp phép xây dựng nên đến nay 2 khu đất trên vẫn bất động, chưa hình thành được khu nhà ở cho công nhân.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA), phân tích: Nhu cầu nhà ở của công nhân lao động trong các KCN hiện nay rất lớn nhưng nguồn cung nhà ở xã hội, nhà lưu trú quá ít, không phải đối tượng nào cũng được tiếp cận. Trong khi đó, nhà ở thương mại lại có giá quá cao. Vì vậy, Hiệp hội mong muốn Chính phủ nghiên cứu hỗ trợ chính sách để giúp DN sản xuất dù không kinh doanh bất động sản nhưng được phép tự tạo lập chỗ ở cho lao động của mình.

"Việc bổ sung các quy định này sẽ tạo cơ sở pháp lý cho DN, hợp tác xã chủ động hơn trong việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động. Nếu DN được phép tự xây dựng nhà ở cho lao động sẽ giúp các dự án nhà lưu trú này bán cho đúng người, giúp lao động an tâm gắn bó, góp phần giải quyết được bài toán nhân lực cho DN, góp phần cải thiện điều kiện nhà ở công nhân, thúc đẩy sự phát triển bền vững của các KCN", ông Châu nhấn mạnh.

Đừng để chính sách bị trục lợi

Thực tế cho thấy hiện nay trong các KCN dù chưa có quy định nhưng đã có nhiều DN vẫn đầu tư nhà lưu trú cho công nhân.

Bà Nguyễn Thị Thanh Hương, Phó chủ tịch HoREA, thừa nhận trong thực tế, một số DN lớn trong các KCN tại Bình Dương hay Đồng Nai cũng xây dựng khu nhà ở cho công nhân để thu hút và giữ chân lao động. "Vấn đề tiên quyết là phải xuất phát từ quy hoạch tổng thể chung của các địa phương. Một khi đã quy hoạch KCN thì phải tính đến quy hoạch nhà ở cho công nhân. Sau khi đã quy hoạch thì có thể xây dựng cơ chế để xã hội hóa việc cung cấp nhà ở cho công nhân. Chính quyền địa phương cần kết hợp với DN để giải quyết bài toán về nhà ở cho công nhân sẽ khả thi hơn và tối ưu nguồn lực thực hiện. Vấn đề quy hoạch và các thủ tục hành chính cũng là rào cản không nhỏ. Nên một nơi nào đó có nhiều KCN mà có rất ít dự án nhà ở xã hội, nhà lưu trú cho công nhân thì cần phải xem lại tại nơi đó, DN có bị làm khó về thủ tục hành chính hay không", bà Nguyễn Thị Thanh Hương đặt vấn đề.

Từng nhiều năm hợp tác với các DN Trung Quốc, bà Hà Thị Diệu Linh, Tổng giám đốc Công ty Asean Windows, cho biết ở nước này, tất cả các KCN đều dành quỹ đất để xây dựng các khu ký túc xá, nhà ở cho công nhân. Mỗi khu nhà cao từ 5 - 7 tầng, mỗi căn hộ có diện tích 15 - 17 m2. Họ giao về cho các DN thuê đất trong KCN tự xây dựng theo nhu cầu của mình. Theo đó, các khu nhà cho công nhân đều xây bên trong khuôn viên nhà xưởng, nhà máy để tiện lợi cho công nhân đi làm. Trong các khu nhà có các tiện ích cơ bản như công viên, khu vui chơi, khu tập thể dục, căn tin. Do vậy, công nhân có thể ăn ở căn tin hoặc tự túc nấu. Chỉ cuối tuần không tăng ca họ mới đi ra ngoài. 

"Tôi quan sát thấy ở VN, các KCN lớn quy hoạch trước đây hầu như không có đất dành để xây nhà cho công nhân. Chính vì vậy họ phải thuê nhà trong khu dân cư và như vậy khả năng nhảy việc rất cao. Trong khi đó, hiện nay chỉ quy hoạch một khu nhà ở cho công nhân tập trung, các DN khi thuê đất làm nhà máy muốn thuê đất làm nhà lưu trú cho công nhân, nhà ở xã hội không có mà phải thuê lại nhà do chủ đầu tư các KCN xây dựng. Ở Trung Quốc, dân nhập cư ở tỉnh khi lên TP làm việc trong các nhà máy thì điều họ quan tâm đầu tiên là có nơi ở hay không. Nếu có họ mới vào làm việc vì chi phí thuê nhà bên ngoài rất cao và không an toàn. Vì thế, cần giao nhà lưu trú công nhân, nhà ở xã hội về cho các DN thuê đất trong KCN tự làm để phù hợp với nhu cầu của từng DN, không phải xây dựng một khu tập trung như hiện nay", bà Hà Thị Diệu Linh nói.

Ủng hộ đề xuất của HoREA, ông Ngô Gia Hoàng (Trường ĐH Luật TP.HCM) nhấn mạnh điều này sẽ góp phần huy động thêm nguồn lực phát triển nhà ở cho công nhân, tăng nguồn cung nhà ở, giúp giảm chi phí, cải thiện đời sống cho công nhân. Đồng thời giúp DN có thể giữ chân lao động, giảm tình trạng thiếu hụt lao động. Tuy nhiên, chuyên gia này lưu ý cần có cơ chế rõ ràng để đảm bảo DN không lợi dụng chính sách để kinh doanh bất động sản trá hình. Riêng đề xuất cho các DN thuê nhà ở xã hội ngoài KCN rồi cho công nhân thuê lại thì cần cân nhắc. Bởi lẽ, pháp luật hiện hành đã có chính sách cho phép công nhân, người lao động trong và ngoài KCN được trực tiếp thuê nhà ở xã hội. 

Việc cho phép DN thuê nhà ở xã hội rồi cho công nhân thuê lại sẽ tạo ra một khâu trung gian không cần thiết, làm tăng chi phí thuê, khó kiểm soát đúng đối tượng, thậm chí dẫn đến nguy cơ trục lợi chính sách. Một số DN có thể sử dụng sai mục đích, cho thuê không đúng đối tượng hoặc cho thuê với giá cao hơn quy định, gây bất lợi cho công nhân. Do đó, giải pháp tối ưu là tạo điều kiện để các DN trong KCN trực tiếp đầu tư xây dựng nhà ở xã hội. Để chính sách này hiệu quả, nhà nước cần có các cơ chế khuyến khích như ưu đãi thuế, hỗ trợ vay vốn, miễn tiền sử dụng đất, đồng thời quy hoạch quỹ đất hợp lý để không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất. Điều quan trọng là phải thúc đẩy các chủ đầu tư nhà ở xã hội gia tăng nguồn cung nhà ở để cho thuê, thay vì chỉ tập trung xây nhà để bán. Đồng thời đơn giản hóa thủ tục xét duyệt để người lao động dễ dàng tiếp cận hơn.