Sài Gòn xưa du ký: Hòa ước Nhâm Tuất 1862

13:46 - 14/11/2025

Thực dân Pháp mở đầu cuộc xâm lược VN bằng những phát súng đầu tiên tại Đà Nẵng vào tháng 7 âm lịch năm 1858, rồi sau đó, vào đầu năm 1859, họ chuyển mục tiêu sang vùng đất Gia Định, một nơi có nhiều lúa gạo. Sự chênh lệch quá lớn giữa hai phía về vũ khí và kỹ thuật quân sự khiến cho người Pháp chiếm Gia Định một cách dễ dàng.

Đầu năm 1860, thực dân Pháp phải tạm rời Sài Gòn để hội quân cùng với nước Anh sang đánh Trung Quốc, đến tháng 2.1861 thì quay lại, đánh đồn Chí Hòa, một đồn lũy kiên cố do đại thần Nguyễn Tri Phương xây đắp. Từ đó, cuộc chiến tranh xâm lược của Pháp diễn ra một cách liên tục, các tỉnh Gia Định, Định Tường, Biên Hòa và Vĩnh Long lần lượt rơi vào tay giặc.

Sài Gòn xưa du ký: Hòa ước Nhâm Tuất 1862 — Trang đầu văn kiện số 98 ngày 28.5.1862 quy định việc đón sứ bộ VN vào Sài Gòn - Công báo Pháp (BOEC) số 5.1862

Trong lúc triều đình Huế đang lâm vào tình thế bối rối, chưa biết đối phó thế nào thì vào tháng 4 âm lịch năm 1862, Đề đốc Bonard, Tư lệnh quân Pháp tại Nam kỳ cử người đi tàu ra Thuận An đưa thư nghị hòa (Quốc triều sử toát yếu - NXB Văn học 2002, trang 399). Điều này cũng phù hợp với quan điểm của đa số triều thần, vua Tự Đức quyết định cử Phan Thanh Giản làm Chánh sứ, Lâm Duy Thiếp làm Phó sứ, vào Gia Định để nghị hòa với phía Pháp.

Ngày 27.5.1862, trước khi sứ bộ Phan Thanh Giản vào đến Sài Gòn, viên Trưởng ban tham mưu của Phó đề đốc Bonard đã phổ biến Công văn số 98 xác định những nghi thức cụ thể trong ngày tiếp sứ bộ:

- Vào ngày ký hòa ước, Phó đề đốc Bonard sẽ rời nơi ở lúc 2 giờ 45 phút chiều, lên ngựa với đoàn tùy tùng gồm có các đội kỵ binh, Tùy viên trưởng De Gouyon, Tùy viên phó Rieunier, hai sĩ quan hầu cận là de Neverlee và Buge. Cùng đi với Bonard, về phía Y Pha Nho (Tây Ban Nha - NV), có Đại tá tư lệnh quân Y Pha Nho Palanca Guttierrez, đặc mệnh toàn quyền của Nữ hoàng Isabelle II cùng tùy viên.

Một đại đội lính bộ binh Y Pha Nho làm hàng rào ở hai bên đại lộ Primauguel. 8 người trong số này được cắt cử đứng hai bên cầu tàu. Viên Tổng tư lệnh (Bonard), viên đại tá Y Pha Nho Palanca Guttierrez và bộ tham mưu của họ cùng có mặt trên chiếc tàu của Phó đề đốc; các sĩ quan tùy viên và hầu cận đi trên một chiếc tàu khác.

Ngay sau đó, viên thuyền trưởng tàu Forbin (chở sứ bộ VN) và một viên tham biện Pháp hướng dẫn hai vị chánh, phó sứ lên tàu Duperré, đoàn tùy tùng đi trên một chiếc xuồng khác.

Trường thi (Camp des lettrés) - nơi tiếp sứ bộ của triều đình VN để ký hòa ước Nhâm Tuất lúc đó nằm gần chùa Barbé (chùa Khải Tường xưa) - nay là khu vực Bảo tàng Chứng tích chiến tranh (đường Võ Văn Tần, P.Xuân Hòa, TP.HCM) Ảnh: Quỳnh Trân

Sáng ngày thứ năm 5.6.1862, lúc 7 giờ 30 phút, Đề đốc Bonard sẽ cùng viên đặc mệnh toàn quyền của nữ hoàng Y Pha Nho đi tiếp sứ bộ của triều đình VN tại Trường thi (Camp des lettrés) - khi ấy nằm gần chùa Barbé (chùa Khải Tường xưa) - nay gần khu vực Bảo tàng Chứng tích chiến tranh (đường Võ Văn Tần, P.Xuân Hòa, TP.HCM) để cùng ký hòa ước Nhâm Tuất. Đúng 7 giờ 15 phút, ông ta đã đến nơi cùng viên sứ thần Y Pha Nho, tùy viên thứ nhất de Néverlée và các thư ký, dẫn đầu và đi sau là khoảng 10 kỵ binh.

Các viên sĩ quan tùy viên và hầu cận của Bonard đi ngựa ra bến tàu để đón sứ bộ Phan Thanh Giản và hộ tống họ đến Trường thi. Các sứ thần VN được bố trí ngồi trên hai chiếc xe song mã được kéo bởi bốn con ngựa, dẫn đầu và theo sau là hai đơn vị kỵ binh của Pháp. Địa điểm ký hòa ước được thực dân Pháp đặt tên là Le Pavillon de la Paix (Căn lều Hòa bình)...

Nguồn: thanhnien.vn